Parklandschap en Waterlandschap Pauwels

Het bruist in Tilburg-Noord

De Brabantse beekdalen – of beter gezegd: het Brabantse water – zijn een belangrijk leidmotief voor het Van Gogh NP. Wat en wie zijn er niet afhankelijk van schoon en voldoende water? Voor de landbouw, de natuur, onze economie en natuurlijk voor de veiligheid, beleving en gezondheid van de mensen. Onze voorouders hebben zich eeuwenlang naar dit watersysteem aangepast, waarmee de typische landschappen als de Kempen en de Meierij zijn ontstaan. Brabantse landschappen die door Van Gogh zijn geschilderd en waarover hij in zijn verhalen uitgebreid vertelde.

We hebben in de 20e eeuw deze landschappen sterk aangepast naar onze mensenlijke behoeften, daarbij maar weinig ruimte voor het water gelaten. De klimaatverandering laat ons haarfijn zien dat dit watersysteem nog steeds werkt volgens die oeroude principes, met een toenemend risico van droogte op de hogere gronden en kans op tijdelijke wateroverlast in de lagere gebieden. Het landschap zoekt weer ruimte voor water.

Waterwijsheden

  • Water stroomt van hoog naar laag.

  • Waar water te weinig ruimte krijgt overstroomt het .

  • Waar water te snel wordt afgevoerd ontstaat in de laagtes overlast en op de hogere gebieden een tekort.

  • Waar water wordt vervuild hebben benedenstroomse delen daar last van.

  • Techniek helpt, maar kent beperkingen in tijden van extremen.

Het water speelt ook een grote rol in Tilburg-Noord, waar de gemeente Tilburg enkele jaren geleden initiatief heeft genomen voor het Landschapspark Pauwels. Overheden en belangengroepen werken hier samen aan een aantrekkelijk landschap voor mens, plant en dier.

Het water is bij de aanpak van dit gebied van primair belang. Vooral in het gebied rondom de rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI) blijken zo’n 60 initiatieven en projecten te lopen die direct van invloed zijn op het water. Waterschap De Dommel en de gemeente Tilburg werken hier naadloos samen aan de kwaliteit van het landschap, met het water als vertrekpunt èn als verbinding. Die samenwerking mag best als bijzonder worden benoemd. De provinciale wens om sterker als ‘één overheid’ samen te werken krijgt hier inhoud, dusdanig dat je met recht mag spreken van cocreatie.

Wat speelt er allemaal?

Een opgave voor de gemeente is om het afgekoppelde neerslagwater uit de stad langs de stadsrand van Tilburg-Noord veilig op te kunnen slaan, en zo een meerwaarde te vormen voor het landschap, de landbouw, de natuur en de belevingswaarde voor bewoners en recreanten. Waterschap De Dommel moet de RWZI aanpassen aan eigentijdse opgaven, zoals de zuivering van het water van medicijnresten en de verbetering van de zuiveringscapaciteit. En netbeheerder TenneT werkt aan een nieuw hoogspanningsstation voor hun 380 kV netwerk, een station dat precies komt in de waterberging van de RWZI. Er zijn goede afspraken dat het verlies van waterberging gecompenseerd moet worden. En de aanpak van het Landschapspark Pauwels gaf op het juiste moment daarvoor een locatie: de oude vloeivelden van Tilburg.

Die vloeivelden zijn door de gemeente in de jaren dertig van vorige eeuw aangelegd, na klachten van boeren en gemeenten die last hadden van het stinkende en kwalitatief slechte afvalwatervan de Tilburgse industrie. Die vloeivelden hebben tot in de tweede helft van de 20e eeuw gefunctioneerd, totdat de gemeente in 1972 startte met de bouw van de RWZI, die in 1995 aan waterschap De Dommel werd overgedragen. De overige vloeivelden zijn nu verbost, maar de oude waterstructuren liggen er nog steeds, bijna onherkenbaar verstopt in het groen.

De bouw van het TenneT hoogspanningsstation is nu een goede aanleiding om de eerste sprong terug naar de vloeivelden te maken, om deze een nieuwe 21e eeuwse waterfunctie te geven. Behoud door ontwikkeling. De vloeivelden die weer deels als waterberging voor het gezuiverde rioolwater gaan fungeren. In de visie van waterschap en gemeente is dit nog maar een eerste stap. Het was in 2019 reden voor het waterschap om een haalbaarheidsstudie te starten voor verbinding tussen diverse ontwikkelingen in dit gebied. De overige vloeivelden zouden mogelijk goed een rol kunnen krijgen om de waterkwaliteit verder te verbeteren, de waarden voor natuur en landschap te vergroten en om de recreatie- en belevingswaarde voor bezoekers van dit gebied te verbeteren. Zo hebben we de ‘bedreiging’ van het TenneT hoogspanningstation omgezet in een kans om de omgevingskwaliteit te verbeteren. 

De vele projecten en initiatieven in dit gebied vormden voor gemeente en waterschap eind 2019 aanleiding om dit gebied als een ‘waterlandschap’ Pauwels te benaderen. Landschapsarchitecten van bureau H+N+S werken nu aan een schetsontwerp, een integraal toekomstperspectief voor mens, plant en dier, waarin het water een basale kwaliteitsimpuls vormt. 

Maar er gebeurt nog veel meer. De provinciale weg N261 vormt een barrière voor natuur tussen de natuurgebieden van De Brand en Huis ter Heide. De plannen van waterschap en gemeente rond de RWZI en de vloeivelden leidden tot een ontwerpschets van een recropassage onder de N261, dus een verbinding voor zowel natuur, zoals reeën en boomkikkers, als voor recreanten. Robuuste ecologische stapstenen moeten hier de basis vormen voor de verdere invulling van deze ecologsiche verbindingszone.

​In het najaar van 2019 werd ook de landelijke prijsvraag van het College van Rijksadviseurs, Panorama Lokaal, voorbereid. Voor Tilburg was dit aanleiding om mee te doen met de stadsrandwijken van Stokhasselt en Heikant en waterschap De Dommel werd gevraagd om hieraan in het Kernteam deel te nemen. Drie ontwerpbureaus werken nu aan schetsontwerpen, als onderdeel van deze prijsvraag.

Gemeente, waterschap en TenneT bereiden nu een informatiesessie voor om bewoners en ondernemers uit te streek hierover te informeren en verdere samenwerking te zoeken. We hebben contacten met enkele agrariërs die graag met hun bedrijven willen aanhaken op de behoefte aan ruimte voor water. En die behoefte is er, zowel vanuit de opgave van de gemeente om hun afgekoppelde stadswater in dit gebied op te slaan als vanuit de wens van het waterschap om gezuiverd RWZI-water op te slaan als klimaatbuffer voor droogteperioden.

We zien het Landschapspark en het waterlandschap Pauwels als een mooi voorbeeld om te werken aan de doelen in de geest van het Van Gogh NP: oog voor natuur en landschap, we doen het ook voor de mensen (bewoners, ondernemers, recreanten) in de streek, vinden de belevingswaarde belangrijk en we zijn een beetje eigenzinnig in de aanpak. Maar bovenal: we zijn overtuigd van de meerwaarde voor het geheel van mens, plant en dier.

Contact: Liesbeth Trip, gemeente Tilburg