Volg de logica van het landschap
Land van Kien, parel in Van Gogh Nationaal Park
Een duurzame toekomst geven aan het landschap dat je terugziet in Vincent van Goghs schilderijen: dat doen ruim zeventig Brabantse partners in Van Gogh Nationaal Park. Wat maakt het Land van Kien tot een parel in dit park? Op bezoek bij eigenaar Rob Jansen, samen met wethouder Johan van Gerwen en gebiedsmanager Ronald Kramps.
Wie Land van Kien zegt, zegt Jacob Kien. Hij was het die hier 250 jaar geleden de eerste ontginningsboerderij startte: Hoeve Arbeidslust. Hij verwierf de gronden waar je nu de wijk Kienehoef vindt, maar ook sportpark Kienehoef, camping Kienehoef, het park Kienehoef. Anno 2023 ligt rondom de hoeve (nu een vervallen rijksmonument) een gebied van dertig hectare met agrarische bestemming.
Land van Kien
Dit gebied ontwikkelen Rob Jansen en zijn broer samen met de gebroeders Hellings onder de naam Land van Kien. ‘Ik ben in dit gebied opgegroeid,’ vertelt Rob Jansen. ‘Als ondernemer heb ik door de jaren heen altijd gedacht: hoe vet zou het zijn om mijn ondernemerschap te kunnen inzetten in mijn eigen dorp? Toen de gemeente Meierijstad in 2011 ondernemers vroeg om plannen in te dienen voor horeca en dagrecreatie, twijfelde ik geen moment.’ Het gebied waar in Robs jeugd nog een buitenzwembad lag met ligweides, was inmiddels grotendeels dichtgegroeid, alleen de afrastering inclusief prikkeldraad herinnerde nog aan het zwembad. Het terrein lag vrijwel braak, op een speeltuin en een kinderboerderij na.
De eerste vijf jaar omschrijft Jansen als ‘leren wat het betekent om in je eigen dorp samen te werken met de overheid.’ Het resultaat was in 2016 het prachtige horecapaviljoen de Helden van Kien. Maar de ambitie reikte verder. ‘We willen het gebied laten herleven zoals het vroeger was. Vooruit naar vroeger dus.’
Integraal
Inmiddels komen er veel bezoekers in de speeltuinen en is de kinderboerderij (die in 2023 een kwart eeuw bestond) geheel vernieuwd. Supertrots is Rob Jansen op de Brabantse dwarsdeelschuur van 250 jaar oud die hier staat. ‘Die stond eerst in Sint Anthonis, hebben we afgebroken en hier herplaatst. Hij is van 1772, precies de tijd van Jacob Kien. Hoe mooi kan iets op zijn plek vallen?’ Zo’n succes smaakt naar meer: inmiddels zijn er vergevorderde plannen om de scouting onder te brengen in eenzelfde dwarsdeelschuur.
Alle ideeën en plannen staan in het teken van integrale gebiedsontwikkeling. ‘Integraal’ betekent dat er plaats is voor én voedselproductie – van oudsher de basis van dit agrarisch gebied – én natuur én recreatie én wonen. ‘In Nederland is het landschap veel te veel verdeeld in hokjes,’ stelt Rob Jansen. ‘Hokje A is een bedrijventerrein, hokje B een woonwijk, hokje C is agrarisch, en hokje D is de natuur. En die hokjes zijn allemaal conflicterend met elkaar. Volgens ons kun je ze voor een gedeelte over elkaar heen leggen.’
Hokjes loslaten
Het hokjesdenken loslaten, dat vergt wel wat omdenken. Niet in de laatste plaats door de gemeente Meierijstad, beaamt Johan van Gerwen, wethouder toerisme & recreatie. Maar hij en zijn gemeente zijn ertoe bereid, zegt hij: ‘Nederland zit midden in een grootschalige transitie, zeker ook op agrarisch gebied. Van oudsher wordt er zo geredeneerd: “In een concentratie agrarisch gebied mogen geen woningen staan, want dat is te ver van allerlei voorzieningen”. Maar ik zeg: Wie bepaalt dat? Ik als wethouder of diegene die daar willen gaan wonen? En dus willen wij onderzoek wat we mogelijk kunnen maken. Wat natuurlijk niet wil zeggen dat alles kan.’
Ronald Kramps noemt kleinschalig wonen een voorbeeld van ‘iets wat perfect kan passen binnen Van Gogh Nationaal Park. Het landschap, de bodem en sociaal-maatschappelijke structuren zijn het uitgangspunt – en daar past soms een kleinschalige woonvorm bij. Kijk niet slechts naar één onderdeel, maar zorg voor een passend geheel. Volg de logica van het landschap.’
Grote vraagstukken oplossen
Rob Jansen denkt dat de weg die hij bewandelt nog veel breder kan worden toegepast in het Brabantse land: ‘Als je niet steeds denkt in hokjes, wordt zo’n gebied veel aantrekkelijker. En we lossen meteen een paar grote vraagstukken op waar we met zijn allen voor staan.’ Behalve op wonen doelt hij ook op voedselproductie: in het Land van Kien draait alles om korte ketens, gezonde voeding en streekproducten. ‘We zien steeds meer de structuur van vroegere landbouwontginningen terugkeren: kleine verkavelingen met dieren, plantaardige productie, volop variatie en circulariteit ofwel kringlopen sluiten.’ En ook arbeid krijgt volop aandacht in het Land van Kien. Er werken allerlei mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, bijvoorbeeld op de zorgboerderij.
Academie
Drie jaar geleden startte het Parkbureau van het Van Gogh NP met de Van Gogh NP Academie. Het doel: de energie van ondernemers, bewoners en ambtenaren te richten, bundelen, versterken, steunen én stimuleren. ‘We brengen mensen bij elkaar die een idee hebben voor een initiatief,’ zegt Ronald Kramps. ‘Langs de gebaande paden komt dat initiatief nog onvoldoende uit de verf. In de Academie – vier bijeenkomsten van één dag – stellen we het verhaal van het gebied centraal: wat wil dat gebied nou eigenlijk? Doordat we anders kijken dan in reguliere processen, komen we tot andere uitkomsten. We hebben vijf Academies georganiseerd en telkens weer worden de deelnemers ambassadeurs voor dit gebied.’
Dat ook Rob Jansen deelnam aan de Academie (najaar 2022), lijkt op het eerste gezicht verrassend. Hij krijgt toch al veel voor elkaar? Bovendien is hij een drukbezet man. ‘Juist als je het druk hebt, is de Academie van meerwaarde,’ zegt hij. ‘Je bent vier dagen lang uit de dagelijkse sleur en in een andere omgeving. Enerzijds denk je na over de ontwikkeling van jouw onderdeel, anderzijds spar je met collega-ondernemers. Je inspireert elkaar en hebt oog voor het gebied als geheel.’
Drie sterren
Ook wethouder Johan van Gerwen is enthousiast over de Academie. ‘Met name het breder kijken dan je eigen postzegel vind ik heel sterk. Dankzij de Academie wordt een tweesterrenidee opgetild naar drie sterren. Want de deelnemers leren breder kijken dan hun eigenbelang. Ze zien de samenhang. Ze houden bijvoorbeeld rekening met bodemkwaliteit en waterkwaliteit. Dat heeft voor ons als gemeente heel veel meerwaarde.’ De wethouder maakt het concreet: ‘Runderen laten grazen is één, maar ze laten grazen onder bomen die gekweekt worden door Van den Berk Boomkwekerijen, een van de grootste boomkwekers van Europa, dat geeft iets extra’s. En een moestuin aanleggen is één, maar een boomgaard creëren met fruitbomen en daar producten uit genereren, geeft iets extra’s. Zulke initiatieven ontstaan mede door de inspiratie en de contacten die ondernemers opdoen tijdens de Academie.’
En het gaat nog een stap verder, benadrukt Rob: ‘Tijdens de Academie is het idee ontstaan om ons te laten inspireren door zogenoemde Blue Zones. Dat zijn vijf plekken op aarde waar mensen langer en gezonder leven dan elders. Hoe kunnen we dat vertalen naar het Land van Kien? Of zelfs naar de omliggende omgeving tot aan Meierijstad? De Academie inspireert tot kleine én grote ideeën.’
Volhardend
Een laatste prangende vraag voor Rob Jansen: waar haalt hij zijn motivatie en energie vandaan? ‘Wat ons heel erg helpt en sterkt, is dat we al een positieve ervaring achter de rug hebben. Wij hebben een horecapaviljoen mogen realiseren op een plek waar het dertig jaar niet gelukt was om iets nieuws te ontwikkelen. Dat lukte ons in een sterke samenwerking met de gemeente en de omgeving. Als er hobbels waren of discussie of zelfs strijd, dan gingen we altijd volhardend door, in overleg, positief en zoekend naar oplossingen. Zo willen we ook onze visie voor de toekomst realiseren. En wat dan wel of niet passend is, daarover gaan we met alle belanghebbenden het gesprek aan.’
Ronald Kramps: ‘Rob is een ontzettend innovatieve en volhardende ondernemer die oprecht op zoek is naar de logica van het landschap in samenhang met de samenleving, maar daar ook innovatieve concepten aan toevoegt en ondernemerschap. Dat is precies wat we met van Gogh Nationaal Park willen.’
Kunst vertelt het verhaal
Tijdens de Academie ontving het Land van Kien een voucher van Kunstloc, een organisatie die zo veel mogelijk Brabanders wil laten deelnemen aan kunst. ‘We zijn nu bezig met een kunstproject dat het verhaal achter het Land van Kien vertelt,’ zegt Rob. ‘Het idee is dat als je naar dit kunstwerk kijkt je in één oogopslag de bedoeling van het Land van Kien ziet en de ontwikkeling die we doormaken. In 2024 dagen we diverse kunstenaars uit om met een opzet te komen. We werken nauw samen met Kunststichting Meierijstad.’
Wat leeft er in het water?
Een fraai initiatief binnen het Land van Kien is landschapskunstproject het Waadpad. ‘Gemeente Meierijstad daagde ons uit om het verhaal van het water nog meer te laten leven,’ vertelt Rob. ‘Het resultaat is een avontuurlijke en leerzame wandelroute door, naast en in de vijvers van Park de Kienehoef voor jong en oud.’ Onderweg ga je op zoek naar plantjes in de watermoestuin en zoek je waterdiertjes zoals het eenoogskreeftje en de watervlo. In de dwarsdeelschuur bij de kinderboerderij is een waterlaboratorium, waar je je vondsten kunt analyseren onder een microscoop: wat leeft er allemaal in het water?
Bekijk de video over Land van Kien van Ondernemend Meierijstad.